W ramach Krajowej Sieci Konsultacyjnej Liderów przygotowujemy cykl artykułów związanych z toczącymi się aktualnie procesami legislacyjnymi. Jednym z ważniejszych tematów są ostatnio planowane zmiany w oświacie. Zapraszamy do zapoznania się z założeniami reform przygotowanymi przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.
Głębokie reformy w oświacie są jednym z podstawowych założeń programu wyborczego Prawa i Sprawiedliwości z 2015 roku. Prace legislacyjne w tej dziedzinie rozpoczęły się szybko, bo już w grudniu, miesiąc po wygranych wyborach. Sam rząd od początku zapowiadał, że to tylko początek zmian. I rzeczywiście, w kolejnych miesiącach pojawiały się następne nowelizacje. Wszystko to są jednak jedynie doraźne zmiany, bowiem rząd premier Beaty Szydło dąży do zasadniczej zmiany ustroju polskiej szkoły i zapowiada uchwalenie zupełnie nowej ustawy o oświacie.
Projekt prawdziwie rewolucyjnych zmian został przedstawiony przez minister Annę Zalewską na podsumowaniu wojewódzkich Debat Oświatowych na konferencji w Toruniu, 27 czerwca br. Minister przedstawiła kompleksowe plany zmian w polskiej oświacie, obejmujące każdy etap kształcenia i zakładające kompletną zmianę struktury szkół wszystkich etapów edukacji. Szczególne miejsce w reformie poświęcone jest szczególnie edukacji zawodowej. Program zakłada napisanie nowej ustawy o oświacie, i przyjęcie jej do końca 2016 r.
W mediach przebija się jedynie część zmian, jakie proponuje rząd Beaty Szydło. MEN planuje bowiem nie tylko likwidację gimnazjów, czy obowiązek szkolny dla siedmiolatków. Zmiany obejmują także program nauczania, zakres władzy samorządów nad oświatą, wspomniane już szkolnictwo zawodowe czy system doskonalenia i motywacji nauczycieli.
Grudzień 2015. Nowelizacja ustawy o oświacie
Pierwsze zmiany w Ustawie o oświacie Sejm przegłosował w dniu 30 grudnia 2015. Zmieniły one znacząco sytuację sześcio- i siedmiolatków oraz ich rodziców, a samorządy pozostawiły z pytaniem, jak sobie poradzić z nowymi zmianami po poprzedniej, bardzo wymagającej reformie rządu Donalda Tuska wprowadzającej obowiązek nauki dla sześciolatków, do której dostosowywały się kilka lat wcześniej.
Po grudniowej nowelizacji obowiązek szkolny obejmuje dzieci 7-letnie (od roku szkolnego 2016/2017), zaś 6-latki mają prawo do edukacji szkolnej. Oznacza to, że sześciolatki mogą iść do pierwszej klasy we wrześniu 2017, o ile odbyły edukację przedszkolną lub posiadają stosowną opinię z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Zmiany objęły także wychowanie przedszkolne: dzieci 6-letnie mają obowiązek wychowania przedszkolnego, zaś młodsze muszą mieć zapewnione miejsce realizacji wychowania przedszkolnego.
Ustawa umocniła kuratorów oświaty. Kurator ma być powoływany i odwoływany przez ministra edukacji w drodze konkursu ogłoszonego przez wojewodę. Przywrócona została kuratorom możliwość kontroli nad kształtowaniem sieci szkół i przedszkoli. Po zmianie ustalenie tej sieci będzie wymagało pozytywnej opinii kuratora oświaty. Oznacza to, że także likwidacja lub przekształcenie (np. prywatyzacja) placówki oświatowej prowadzonej przez samorząd będzie wymagała pozytywnej opinii kuratora. Przepis ten gwarantuje obiecane w programie wyborczym PiS uniemożliwienie prywatyzacji szkół. Wymagana zgoda kuratora na przekształcenie szkoły oraz powoływanie kuratora przez ministra edukacji są ku temu skutecznym narzędziem.
Ustawa została podsiadana przez Prezydenta RP 7 stycznia. Większość przepisów ma wejść w życie od 1 września 2016.
Marzec 2016. Zmiany w Ustawie – Karta Nauczyciela
MEN zaproponował także zmiany w Ustawie – Karta Nauczyciela, które zostały przyjęte przez Sejm na posiedzeniu w marcu 2016. Dwa miesiące później ustawę podpisał Prezydent. Najważniejszą zmianą nowelizacji było usunięcie obowiązkowych tzw. godzin karcianych, czyli dwóch godzin zajęć pozalekcyjnych w tygodniu prowadzonych nieodpłatnie przez nauczyciela (przepis będzie obowiązywał od 1 września 2016). Ten wymóg był od początku jego ustanowienia, od 2008 r., wspólnie krytykowany przez wszystkie związki zawodowe nauczycieli. Usunięcie go było także jedną z wyborczych obietnic PiS.
Czerwiec 2016. Rządowy projekt zmian w ustawie o oświacie
Kolejna nowelizacja ustawy ma wprowadzić reformy znaczne, jednak jeszcze nie rewolucyjne. Najbardziej głośne zmiany odnosiły się do egzaminów końcowych. Ustawa ma znieść obowiązkowy egzamin szóstoklasisty od roku szkolnego 2016/2017 (czyli w roku 2017 uczniowie po raz ostatni do niego podejdą). Egzaminowani, w tym maturzyści, będą mogli się odwoływać od wyników egzaminów. Ustawa wprowadza także dodatkowe możliwości zakupu materiałów edukacyjnych dla uczniów. Szkole będzie łatwiej kupić podręczniki dzieciom, których na to nie stać. Doprecyzowano także zasady udzielania i rozliczania dotacji wypłacanych z budżetu samorządu terytorialnego placówkom oświatowym (wskazano m.in. sposób obliczania wysokości dotacji).
Rządowy projekt ustawy odczytany został na posiedzeniu Sejmu w dniu 8 czerwca, następnie trafił do Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży, która w dniu 15 czerwca przekazała go znów de Sejmu. Ustawa zostanie prawdopodobnie procedowana podczas lipcowego posiedzenia Sejmu. Przepisy ustawy mają wejść w życie od 1 września 2016.
Projekty opozycyjne
W międzyczasie pojawiły się także dwa inne projekty ustaw – poselski i komisyjny – dotyczące nowelizacji oświaty, pochodzące od ugrupowań opozycyjnych. Od dłuższego czasu jednak prace nad nimi pozostają wstrzymane.
Czerwiec 2016. Debata oświatowa i propozycje do nowej ustawy o oświacie
Powyższe nowelizacje to wstęp do zupełnie nowej ustawy o oświacie. Ministerstwo Edukacji Narodowej uruchomiło program konsultacji społecznych „Uczeń. Rodzic. Nauczyciel – Dobra Zmiana”, który odbywał się w formie 16 debat w każdym z województw. Tematem każdej z debat był jeden z czterech: szkolnictwo specjalne, kształcenie zawodowe, finansowanie oświaty lub bezpieczeństwo w szkole. Podsumowanie debat odbyło się w Toruniu 27 czerwca i stanowiło – jak też zapowiadała minister Zalewska – przedstawienie dokładniejszych propozycji do nowej ustawy o oświacie. Kilka dni wcześniej odbyła się także debata poświęcona szkolnictwu zawodowemu w Wałbrzychu.
Prezentacja ustawy została podzielona na trzy obszary tematyczne, zgodnie z sama nazwą cyklu konsultacji, a więc Uczeń, Rodzic i Nauczyciel. Poszczególne kwestie zmian w polskiej szkole zostały przedstawionych z punktu widzenia tych właśnie grup społecznych.
Uczniom zaproponowano przede wszystkim zmieniona podstawę programu, wzmocnienie kompetencji społecznych, unowocześnienie szkół, szkolnictwo branżowe, wsparcie uczniów ze specjalnymi potrzebami oraz zmiany w zakresie egzaminów zewnętrznych.
Szkoły mają promować czytelnictwo wśród uczniów, między innymi przez dofinansowanie mniejszych bibliotek, wspólne czytanie w klasach dla dzieci najmłodszych, czy stworzenie kanonu lektur dla rodziców dzieci wychowania przedszkolnego. Dalej rząd proponuje rozwój kompetencji społecznych dzieci między innymi poprzez zwiększony wymiar godzin przeznaczonych na nauczanie historii, a także przez żywe lekcje historii w miejscach pamięci lub związanych z dziedzictwem kulturowym. Proponowany ma być także wolontariat, a głos młodych ludzi ma być lepiej reprezentowany poprzez działalność Rady Dzieci i Młodzieży przy Ministrze Edukacji Narodowej (organ ma działać już od września). Uatrakcyjnieniu maja ulec lekcje wychowania fizycznego. Uczniowie mają być także przyzwyczajani do nowoczesnych technologii, szkoły mają mieć dostęp do Internetu, a nauczanie ma być wzbogacone o narzędzia online. Celem reformy jest także stopniowe wprowadzanie dualnego systemu kształcenia, odpowiadającego na potrzeby lokalnego rynku pracy i planowanego wspólnie z pracodawcami. Szkoła branżowa ma być dwustopniowa, pozwalając zdobyć pierwszą i drugą kwalifikację, a dalej pozwolić na zdanie matury zawodowej. Po ukończeniu każdego z etapów, uczeń będzie mógł kontynuować pracę w zawodzie. Powstać mają także regionalne Centra Kształcenia Praktycznego (ZKP) dla młodzieży, będących centrami doradztwa oraz egzaminacyjnymi. Ulepszeniu ma ulec także sieć poradni psychologiczno-pedagogicznych, a szkoły mają lepiej wspomagać potrzeby studentów z niepełnosprawnościami. Pojawić mają się także nowe przepisy dotyczące zewnętrznego egzaminowania, likwidacji ulegnie egzamin szóstoklasisty, wprowadzone zostaną przepisy pozwalające na odwołanie się ucznia od wyniku egzaminu zewnętrznego, zmianie ma ulec także forma egzaminów zewnętrznych. Egzaminy mają mieć formę zadań problemowych, zmniejszeniu ma ulec liczba zadań testowych.
Reforma zwróciła uwagę na tak istotne kwestie dla rodziców dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, jak – wychowawcza rola szkoła, bezpieczeństwo w szkole, czy rola rodziców w zarządzaniu szkołą.
Połączenie programów wychowania i profilaktyki w jeden dokument zawierający treści wychowawczo-profilaktyczne. Obowiązkiem dla szkoły będzie przeprowadzenie diagnozy problemów szkolno-środowiskowych, wychowawczych i profilaktycznych. Powstanie także podstawa programowa dla godzin do dyspozycji wychowawcy klasy. Nauczyciele mają dostać program zajeść promujących pozytywne postawy społeczne. W szkołach mają być do dyspozycji uczniów psycholog i pedagog. Także służby ratownicze i mundurowe mają wspierać szkołę w programie wychowawczym, podobnie jak organizacje formacyjne (np. harcerstwo). Ma zostać również ustanowiona obowiązkowa obecność nauczyciela na lekcjach z podmiotami zewnętrznymi oraz obowiązkowa rejestracja każdej osoby pojawiającej się na terenie szkoły w celu zapewnienia bezpieczeństwa. Również Rady Szkoły mają zostać otwarte w każdej placówce oświatowej.
Propozycje MEN dla nauczycieli zawierają także zmiany w organizacji nadzoru pedagogicznego, zmiany w awansie zawodowym nauczyciela, ustanowienie Krajowego Planu Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli, a także unowocześnienie pracy nauczyciela.
Ograniczeniu mają ulec ewaluacje zewnętrzne nadzoru pedagogicznego nad nauczycielami, podobnie jak uproszczeniu mają ulec procedura pytania podczas badania ewaluacyjnego oraz same raporty z ewaluacji. Zapowiedziana już wcześniej likwidacja tzw. godzin karcianych już nastąpiła. Nastąpić mają zmiany w organizacji Kuratoriów Oświaty oraz zasad tworzenia ich delegatur. Zostaną również wprowadzone zmiany w zakresie oceny pracy nauczyciela – rozszerzeniu poddana zostanie obecna trzystopniowa skala oceny – dodane zostaną oceny zadowalająca i szczególnie wyróżniająca, ustanowiony zostanie także nowy stopnień awansu zawodowego – nauczyciel specjalista. Celem polepszenia jakości pracy nauczycieli, ulepszeniu zostanie poddana sieć placówek doradztwa metodycznego, ustanowiona będzie obowiązkowa akredytacja placówek doskonalenia nauczycieli. Awans nauczyciela zostanie ściśle powiązany z procesem doskonalenia się. Zwiększeniu uleganie zakres kompetencji nadzoru kuratora oświaty na szkołami. Wzbogacenie ma ulec warsztat pracy nauczyciela min. przez wykorzystanie nowoczesnych narzędzi w nauczaniu, podnoszenie kompetencji cyfrowych nauczycieli. Minister zapowiedziała także zmiany w finansowaniu oświaty, a wśród nich – subwencję oświatową na sześciolatki, tak aby umożliwić wychowanie przedszkolne, zapewnienie finansowania dla małych szkół, uzależnienie subwencji od potrzeb lokalnego rynku pracy, a także zwiększenie dodatku dla wychowawców klas.
A jak wyglądać będzie nowy ustrój polskiej szkoły? Poniżej prezentujemy polski system szkolny, jaki ma obowiązywać od roku szkolnego 2022/23.
Rysunek 1. Źródło: men.gov.pl
Wedle powyższego schematu dzieci będą rozpoczynały naukę w wieku siedmiu lat, lub sześciu jeżeli będzie taka wola rodziców, a dziecko odbędzie wcześniej edukację przedszkolną (lub uzyska zgodę poradni). Nauka szkolna rozpocznie się w szkole powszechnej (która zastąpi szkołę podstawową). System będzie podzielony na etapy czteroletnie. Najpierw w klasach I-IV dzieci otrzymają edukację na poziomie podstawowym, następnie klasy V-VIII będą stanowiły etap gimnazjalny. Wówczas uczeń będzie mógł podjąć decyzję o wyborze czteroletniego liceum ogólnokształcącego zakończonego maturą, lub technikum pięcioletniego również kończącego się maturą. Do wyboru dla uczniów będzie także szkoła branżowa, zastępująca dzisiejsza szkołę zawodową. Szkoła branżowa będzie miała dwa stopnie, po każdym z nich uczeń będzie mógł iść do pracy z kwalifikacjami zawodowymi. Jeżeli uczeń szkoły branżowej będzie chciał iść na studia, będzie musiał ukończyć liceum dla dorosłych i zdać maturę.
Adam Gajek,
ekspert ds. legislacji, KSKL
red. han
Źródła:
https://men.gov.pl/ministerstwo/informacje/podsumowanie-ogolnopolskiej-debaty-o-edukacji.html
przygotował: Adam Gajek
