Widmo czarnych łabędzi^[1] krąży nad światem. Edukatorzy, doświadczając praktycznej mocy koncepcji VUCA^[2] nie czują się już zabezpieczeni przed automatyzacją. Systemy oparte o sztuczną inteligencję potrafią tworzyć obrazy (Midjourney, Dall-e), zamieniać dowolne treści tekstowe w interaktywne materiały edukacyjne (Nolej) czy generować scenariusze szkoleń (ChatGPT) częściowo zastępując pracę twórczą, która zwykle była wykonywana przez wykwalifikowanych specjalistów przez długi czas zdobywających kompetencje umożliwiające pisanie akademickie, kodowanie czy tworzenie sztuki. Choć w przypadku chatu GPT3 trudno odróżnić „early adopters”^[3] i „wczesną większość” a wielu użytkowników zdążyło już wyśmiać chat w społecznościówkach wskazując, że korzysta z ograniczonych zasobów wiedzy (do 2021 roku) a pochodzące z sieci treści, na których się uczył, zawierają błędy dlatego czasem generuje nieprawdziwe informacje – sądzę, że mamy do czynienia z niezwykle czarnym łabędziem. Zmienia on znacząco kształt wyobrażeń o edukacji, stawiającym pytania o umiejętności i kompetencje potrzebne do dobrego życia w szybko zmieniającym się społeczeństwie, budzącym obawy o to, czego i jak uczyć następne pokolenia.

Gwałtowne zmiany w obszarze produkcji contentu edukacyjnego wymagają, jak sądzę, mentalnej gotowości wszystkich uczących się. Istotne staje się nabycie przekonania, że kooperacja z maszyną to nie tylko ułatwianie sobie życia, ale wyprawa po inspirację. Podczas gdy niektórzy nauczyciele martwią się konsekwencjami automatyzacji nauczania, inni twierdzą, że narzędzie to może zaoszczędzić im godzin pracy, uwalniając czas na interakcje z uczniami lub życie osobiste. Postaram się pokazać, że warto współpracować z maszyną a sztuczna inteligencja implementowana w narzędzia wzmacniające poznawczo może być wykorzystywana na różne sposoby w celu usprawnienia procesu edukacyjnego.

Popularność prowadzącego konwersację ChatGPT („Generative Pretrained Transformer”), opartego o tzw. generatywne AI (tworzy treści w odpowiedzi na instrukcje) – rośnie szybciej niż Instagram i TikTok osiągając 100 milionów użytkowników i użytkowniczek miesięcznie. Ten zaawansowany model językowy opracowany przez OpenAI umożliwia rozmowę poprzez tekstowy interfejs. W przypadku użycia tego modelu w formie chatu, jest on wykorzystywany jako asystent, który odpowiada na pytania użytkownika. Można zadawać pytania i otrzymywać odpowiedzi na wiele różnych tematów, takich jak historia, nauka, technologia itd. Ten niewątpliwy „game changer” zmusza nas do określenia, jakie zestawy umiejętności są nadal niezbędne, aby uczniowie odnieśli sukces w przyszłości.

Istnieje wiele sposobów wykorzystania sztucznej inteligencji do spersonalizowanego uczenia się, w tym uczenie się adaptacyjne, spersonalizowane zalecenia, zindywidualizowane nauczanie i wczesna identyfikacja potrzeb co może zwiększyć zaangażowanie uczniów i poprawić wyniki nauczania poprzez zapewnienie dostosowanych doświadczeń, które spełniają unikalne potrzeby każdego ucznia. Oprogramowanie edukacyjne oparte na sztucznej inteligencji może analizować zainteresowania, styl uczenia się i postępy ucznia dostosowując poziom trudności treści w czasie rzeczywistym, aby zapewnić odpowiednio emocjonujące wyzwanie edukacyjne. Spersonalizowane rekomendacje dotyczące treści i zasobów mogą być wykorzystywane w edukacji, aby pomóc uczniom odkrywać nowe materiały do ​​nauki lub zajęcia dostosowane do ich indywidualnych potrzeb i zainteresowań. Zalecenia te mogą opierać się na wcześniejszych wynikach,  stylu uczenia się lub innych czynnikach, takich jak cele lub zainteresowania. Istotne jest dokładne rozważenie potencjalnych konsekwencji stosowania spersonalizowanych zaleceń w edukacji oraz zapewnienie, że systemy AI są projektowane i wdrażane w sposób sprawiedliwy i przejrzysty aby nie budziły obaw w zakresie dyskryminacji algorytmicznej i potencjału tych systemów do wzmacniania istniejących uprzedzeń lub utrwalania stereotypów.Sztuczna inteligencja może zmienić edukację, personalizując naukę i umożliwiając uczniom pracę we własnym tempie. Narzędzie sprawdzi się jako pomoc w zróżnicowanym nauczaniu: jeśli pracujesz w klasie z uczniami o różnych poziomach umiejętności, chatbota można użyć do zapewnienia spersonalizowanych instrukcji każdemu uczniowi. Na przykład chatbot może generować trudniejsze problemy dla zaawansowanych uczniów i łatwiejsze problemy dla tych, którzy potrzebują większego wsparcia – wystarczy komenda: „Utwórz zadanie, które jest wyzwaniem dla uczniów, którzy dobrze rozumieją [nauczaną koncepcję], ale zapewnia również wsparcie dla uczniów, którzy mają trudności z materiałem.”. Edukatorzy mogą tworzyć pomoce wizualne – slajdy lub arkusze – jasno określające cele nauczania i kryteria sukcesu dla lekcji. W tym celu wprowadzić można następującą komendę: „Utwórz konspekt lekcji z intencjami edukacyjnymi, kreatywnymi działaniami i kryteriami sukcesu dla lekcji na temat [nauczana koncepcja]”.

ChatGPT jest w stanie stworzyć pojedyncze pytania, testy, kartkówki oraz karty pracy czy wygenerować pytania na debatę na dowolny temat. ChatGPT potrafi przygotować zarówno  pytania do konkursu, esej jak rownież wygenerować konspekt lekcji w oparciu o podane wytyczne, oraz modyfikować go wedle zaleceń. Wystarczy wpisać: „Stwórz scenariusz lekcji dotyczącej [temat lekcji], zawierający różnorodne aktywności.”? Następnie możemy urozmaicić pracę formułując instrukcję: „Dodaj do scenariusza grę, eksperyment lub projekt.”. Do konspektu możemy dodać aplikacje interaktywne z sieci, wpisując: „Podaj linki do zasobów interaktywnych do scenariusza”. Aby dostosować wygenerowany test do swoich potrzeb, możemy skorzystać z następujących komend: „Zmień pytania na trudniejsze”, „Podaj odpowiedzi do testu”, „Utwórz drugą wersję testu”. Aby dostosować wygenerowany tekst do swoich potrzeb, możemy skorzystać z wielu komend. Aby wygenerować skróconą wersję wystarczy wpisać: „Napisz streszczenie tekstu” lub „Streść ten tekst w podpunktach”. Narzędzie dobrze radzi sobie z instrukcjami tj: „skróć podany przykład lub podany tekst”, „napisz podany tekst w innym języku”, „napisz ten tekst prostszym/trudniejszym językiem”, „napisz podsumowanie podanego tekstu”, „wyjaśnij dane zagadnienie”, „wejdź w rolę i napisz odpowiedź jako (np. doradca zawodowy, ekspert finansowy)”. Aby poprawić precyzję odpowiedzi należy poinstruować chatbota żeby zawsze zadawał pytania przed udzieleniem odpowiedzi, aby lepiej zrozumiał, czego szukamy. Jeśli zależy nam aby ChatGPT odpowiadał bez kontekstu wcześniejszej konwersacji powinniśmy wskazać aby ignorował wszystkie poprzednie instrukcje. Możemy również poprosić aby GPT udzielił odpowiedzi w formie tabeli, umieścił słowa kluczowe w podanym tekście, wyodrębnił dane z tekstu (np. data, kraj, firma itp.), udzielił sugestie poprawek.

Edukatorzy często poszukują aplikacji wspomagających pracę. Aby wyszukać listę aplikacji wystarczy wpisać: „Stwórz listę aplikacji do […]” np. tworzenia grafik. Wygenerowana przez chat lista zawierać będzie najpopularniejsze, płatne aplikacje dlatego warto doprecyzować polecenie: „Stwórz listę darmowych aplikacji edukacyjnych do tworzenia grafik” i „Dodaj opisy i linki i przedstaw w formie tabeli”. Następnie możemy zapoznać się ze sposobem obsługi wybranej aplikacji  zlecając maszynie jej przedstawienie w wygodnym dla nas formacie wpisując np: „Znajdź tutorial video do aplikacji X”. Dla edukatorów interesującą funkcjonalnością może okazać się tworzenie pytań i zadań do tekstu lub materiału video. Niezależnie od tego czy chcesz stworzyć listę pytań do badania naukowego, tekstu popularnonaukowego czy filmu z YouTube, po wpisaniu komendy „Wygeneruj pytania do X” otrzymasz swoją listę.

Omawiany chat może służyć jako świetna wyszukiwarka źródeł w procesie budowania bibliografii. Aby znaleźć materiały w wybranym formacie na podany temat, należy wpisać: „Wypisz książki na temat X”, „Podaj artykuły naukowe na temat X”, „Znajdź filmy na temat X”, „Wypisz sztuki teatralne na temat X”,  „Wyszukaj podcasty na temat X”, itd. Aby uwiarygodnić wygenerowany tekst zlecajmy ChatGPT podanie źródeł z których korzystał przy tworzeniu eseju. Narzędzie sprawdzi się też jako redaktor tekstu, rozpoznając błędy ortograficzne i gramatyczne – wystarczy użyć formuły „Znajdź i popraw błędy w tekście”.

Edukatorzy mogą użyć narzędzia jako generatora podpowiedzi do dyskusji zachęcając uczniów do krytycznego myślenia i rozwiązywania problemów. Mogą np. skorzystać z czatu GPT, aby pomóc  uczniom rozwinąć umiejętność opowiadania historii. Wystarczy wprowadzić początek historii, a narzędzie wygeneruje potencjalne kolejne kroki, umożliwiając uczniom kontynuowanie opowieści własnymi słowami. Jeśli chcesz przejrzeć materiał w zabawny i interaktywny sposób poproś o utworzenie dostosowanego quizu. użyć czatu GPT, aby ułatwić pracę w grupie, generując problemy matematyczne lub pytania, nad którymi uczniowie mogą wspólnie pracować. Może to być świetny sposób na zachęcenie do współpracy i umiejętności rozwiązywania problemów. Wygenerowanie serii problemów matematycznych i gamifikacja zadania może być zabawnym i wciągającym sposobem przeglądania materiałów i zachętą do pogłębienia myślenia, formułowania uzasadnień i współpracy w grupie. Narzędzie może pomóc generować pomysły dotyczące różnych typów danych, które nauczyciele mogą zbierać w celu monitorowania nauki i postępów uczniów: „Utwórz listę 5 typów danych, które nauczyciele mogą zbierać, aby monitorować naukę i postępy uczniów” oraz generować zachęty do dzielenia się praktykami nauczania i omawiania ich z kolegami wpisując: „Wygeneruj pomysły dotyczące dzielenia się praktykami nauczania i omawiania ich z kolegami ze szkoły podstawowej”.

Można użyć chatGPT do wspólnej zabawy i inicjowania dyskusji np. generowania pomocy wizualnych, takich jak plakaty lub infografiki, które jasno określają zasady i oczekiwania dotyczące zachowania w Twojej klasie. Możesz wpisać następujący prompt: „Utwórz plakat, który zawiera listę zasad obowiązujących w klasie i wyjaśnia konsekwencje ich złamania”. AI może wspierać w rozwijaniu wysokiej jakości relacji uczeń-nauczyciel gdy użyjemy ChatGPT do generowania podpowiedzi dotyczących zainteresowań, mocnych stron, nastawienia do nauki i aspiracji uczniów. W momentach, w których brakuje energii na wymyślanie sposobów na zawiązanie relacji możemy wpisać prompt: „Wygeneruj pomysły na pozytywne interakcje z uczniami w sytuacjach pozaklasowych”. Aby znaleźć pomysł na stworzenie scenariusza obchodów dowolnego święta, możemy zlecić zadanie: „Podaj pomysł na celebrację X w organizacji”. Proponowane inspiracje mogą nas zaskoczyć i pobudzić wyobraźnię.

Istnieje oczywiście szereg wyzwań związanych z wykorzystaniem sztucznej inteligencji w klasie. Wątpliwości etyczne dotyczą możliwości utrwalania uprzedzeń i wzmacniania istniejących nierówności. Systemy sztucznej inteligencji mogą utrwalać błędy obecne w danych, na których są szkolone co może prowadzić do niesprawiedliwych rozwiązań związanych z takimi czynnikami, jak rasa, płeć lub status społeczno-ekonomiczny. Istotna jest także kwestia prywatności: systemy sztucznej inteligencji często wiążą się z gromadzeniem i przetwarzaniem dużych ilości danych uczniów co budzi obawy o ich bezpieczeństwo. Kolejnym problemem jest przejrzystość ponieważ niektóre systemy sztucznej inteligencji mogą być trudne do zrozumienia i interpretacji, co może utrudnić nauczycielom i uczniom zrozumienie sposobu w jaki podejmują decyzji. Ograniczenia technologiczne związane z wykorzystaniem sztucznej inteligencji w edukacji dotyczą złożoności systemów, których rozwój i utrzymanie wymaga znacznych zasobów i wiedzy specjalistycznej. Może to stanowić wyzwanie dla szkół i nauczycieli, którzy mogą nie mieć niezbędnych zasobów lub wiedzy, aby skutecznie wdrażać i wykorzystywać sztuczną inteligencję. Systemy te często wymagają integracji z istniejącymi systemami i procesami, co może stanowić finansowe wyzwanie dla szkół i nauczycieli. Ponadto prawidłowe działanie wielu systemów sztucznej inteligencji polega na łączności z Internetem. Może to stanowić wyzwanie w obszarach, w których dostęp do Internetu jest ograniczony lub zawodny. Wreszcie istnieje obawa, że ​​wykorzystanie sztucznej inteligencji w edukacji może doprowadzić do zastąpienia edukatorów i innych pracowników oświaty, co potencjalnie może prowadzić do utraty pracy i zakłóceń gospodarczych.

 Przypomnijmy, że niektóre okręgi szkolne w USA, w szczególności Nowy Jork, zablokowały chat na urządzeniach i sieciach szkolnych, aby zapobiec oszukiwaniu przez uczniów. Niewątpliwie taka polityka utrudni rozpoznanie możliwości narzędzia i korzystanie z chatu przez nauczycieli. Znacznie efektywniejsze byłoby nauczenie edukatorów współpracy z programem, który mógłby udzielać np. podpowiedzi dotyczących rozwoju zawodowego. Aby doskonalić swoje umiejętności nauczyciele mogliby wprowadzić następującą zachętę do czatu GPT: „Utwórz listę 10 działań związanych z rozwojem zawodowym, które mogę wykorzystać”. Potrzebujemy wytycznych etycznych i najlepszych praktyk dotyczących wykorzystania sztucznej inteligencji w edukacji mając świadomość, że dzięki automatyzacji zadań administracyjnych nauczyciele mogą skupić się na podstawowej misji nauki, jaką jest zapewnienie uczniom wysokiej jakości doświadczeń edukacyjnych. Etycznie projektowana i odpowiednio implementowana sztuczna inteligencja może zrewolucjonizować sposób nauczania i uczenia się, zapewniając uczniom spersonalizowane doświadczenia edukacyjne dostosowując treści i doświadczenia edukacyjne do unikalnych potrzeb, zdolności i zainteresowań poszczególnych uczniów. Współpraca z maszyną już dziś wielu osobom zastępuje wyszukiwanie informacje w sieci. Poza tym chat doskonale sprawdza się jako tłumacz tekstów, ułatwia pisanie e-maili i wypracowań – ma więc ogromny potencjał zmienić to, jak się uczymy i pracujemy kreatywnie. Chatbot potrafi ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia sekwencji słów dzięki wcześniejszej analizie ogromnych baz danych. Podstawą współpracy z ChatGPT są właściwie zadane pytania, odpowiednio sformułowane zadania lub instrukcje w języku naturalnym. I to od jasności i jakości naszych pytań zależy jakość odpowiedzi – najlepiej formułować krótkie, proste zdania, podać kontekst, precyzyjnie i jasno zdefiniować zadanie. Klarowny pomysł na to, o co chcesz zapytać oraz podanie informacji tła oraz szczegółów związanych z interesującym Cię tematem pomoże modelowi dostarczyć trafne odpowiedzi.

W książce „Antykruchość…” w rozdziale „Lekcja chaosu” Nassim Taleb zauważa, że niektórym rzeczom służą wstrząsy, rozwijają i rozkwitają pod wpływem zmienności, przypadkowości, nieładu i stresu, przygody, a niepewność to ich żywioł. Niewątpliwie potrzebujemy wypracowywania wielowariantowych strategii przygotowujących edukację na czarnołabędziowe wstrząsy. Wierzę, że cechuje ją antykruchość. „Osobliwość antykruchości polega na tym, że pozwala sobie radzić z tym, co nieznane, robić rzeczy, których nie rozumiemy, i to robić je dobrze”^[4]. Metafory Czarnego Łabędzia i antykruchości, to zarazem koncepcje wywracające do góry nogami standardowe podejście do niepewności i nieprzewidywalności czyniące nieznane czymś koniecznym i pożądanym.

Ada Florentyna Pawlak – antropolożka technologii, prawniczka i historyczka sztuki, wykładowczyni akademicka (Trendwatching&Future Studies AGH; IEiAK UŁ; Business Automation WZ UŁ; Artes Liberales UW; Akademia im. Leona Koźmińskiego w Warszawie) i speakerka w Digital University w obszarze społecznych kontekstów nowych technologii. Specjalizuje się w obszarze społecznych implikacji sztucznej inteligencji i transhumanizmu. Prowadzi zajęcia dotyczące antropologii technologii i kultury cyfrowej, technointymności i współpracy człowieka z maszyną. Bada jak rozwój technologicznych narzędzi wpływa na odczuwanie samotności i budowę więzi w kapitalistycznych strukturach – co jest utopią, a co realną możliwością w poszukiwaniu wspólnoty idealnej i jakich głosów brakuje w narracjach o naszych wspólnotach. Założycielka Polskiego Stowarzyszenia Transhumanistycznego, felietonistka, edukatorka, konsultantka, kuratorka wystaw. Jest certyfikowaną trenerką – tworzy i realizuje projekty edukacyjno-rozwojowe i integracyjne dla szkół, firm i grup międzypokoleniowych.

^[1] Czarny łabędź to określenie na nie dające się przewidzieć zmiany znacząco wpływające na rzeczywistość. Autorstwo metafory „Czarny Łabędź” należy do libańsko-amerykańskiego naukowca, matematyka, statystyka, ekonomisty oraz praktyka obrotu papierami wartościowymi, nowojorskiego profesora Nassima Nicholasa Taleba. „Połączenie niskiej przewidywalności i znacznych skutków dla otaczającej rzeczywistości czyni Czarnego Łabędzia wielką zagadką” – pisze autor w książce dotyczącej zdarzeń o ogromnej skali i potężnych konsekwencjach. Zob: N.N.Taleb, Czarny łabędź. Jak nieprzewidywalne zdarzenia rządzą naszym życiem, tłum. O. Siara, Zysk i S-ka, 2022

^[2] VUCA (volatility – zmienność, uncertainty – niepewność, complexity – złożoność, ambiguity – niejednoznaczność)

^[3] Early adopters to termin ukuty przez amerykańskiego socjologa Everetta Rogersa,w słynnej pracy z 1962 pt. „Diffusion of Innovations”. Opisując proces adaptacji innowacyjnych rozwiązań, Rogers wyróżnił 5 typów konsumenckich, kluczowych dla produktu na różnych etapach jego rozwoju: innowatorów, wczesnych naśladowców (early adopters), wczesną większość, późną większość, maruderów.

^[4] N.N.Taleb, Antykruchość. O rzeczach, którym służą wstrząsy, tłum. O.Siara, Kurhaus, Warszawa 2013, s. 22.