Liderzy - zarówno lokalni jak i polityczni - muszą odnosić się w swoich działaniach do zmieniającej się rzeczywistości. Dlatego śledzimy kluczowe zmiany w polskim prawie i zapowiadane reformy, szczególnie te, które najżywiej dotykają społeczeństwo. Zmiany w oświacie wyjaśnia Adam Gajek.
Głębokie reformy w oświacie są jednym z podstawowych założeń programu wyborczego Prawa i Sprawiedliwości z 2015 roku. Prace legislacyjne w tej dziedzinie rozpoczęły się szybko, bo już w grudniu, miesiąc po wygranych wyborach. Sam rząd od początku zapowiadał, że to tylko początek zmian. I rzeczywiście, w kolejnych miesiącach pojawiały się następne nowelizacje. Wszystko to są jednak jedynie doraźne zmiany, bowiem rząd premier Beaty Szydło dąży do zasadniczej zmiany ustroju polskiej szkoły i zapowiada uchwalenie zupełnie nowej ustawy o oświacie. Przyjrzyjmy się kolejnym zmianom.
Grudzień 2015. Nowelizacja ustawy o oświacie
Pierwsze zmiany w Ustawie o oświacie Sejm przegłosował w dniu 30 grudnia 2015. Zmieniły one znacząco sytuację sześcio- i siedmiolatków oraz ich rodziców, a samorządy pozostawiły z pytaniem, jak sobie poradzić z nowymi zmianami po poprzedniej, bardzo wymagającej reformie rządu Donalda Tuska wprowadzającej obowiązek nauki dla sześciolatków, do której dostosowywały się kilka lat wcześniej.
Po grudniowej nowelizacji obowiązek szkolny obejmuje dzieci 7-letnie (od roku szkolnego 2016/2017), zaś 6-latki mają prawo do edukacji szkolnej. Oznacza to, że sześciolatki mogą iść do pierwszej klasy we wrześniu 2017, o ile odbyły edukację przedszkolną lub posiadają stosowną opinię z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Zmiany objęły także wychowanie przedszkolne: dzieci 6-letnie mają obowiązek wychowania przedszkolnego, zaś młodsze muszą mieć zapewnione miejsce realizacji wychowania przedszkolnego.
Ustawa umocniła kuratorów oświaty. Kurator ma być powoływany i odwoływany przez ministra edukacji w drodze konkursu ogłoszonego przez wojewodę. Przywrócona została kuratorom możliwość kontroli nad kształtowaniem sieci szkół i przedszkoli. Po zmianie ustalenie tej sieci będzie wymagało pozytywnej opinii kuratora oświaty. Oznacza to, że także likwidacja lub przekształcenie (np. prywatyzacja) placówki oświatowej prowadzonej przez samorząd będzie wymagała pozytywnej opinii kuratora. Przepis ten gwarantuje obiecane w programie wyborczym PiS uniemożliwienie prywatyzacji szkół. Wymagana zgoda kuratora na przekształcenie szkoły oraz powoływanie kuratora przez ministra edukacji są ku temu skutecznym narzędziem.
Obawy samorządowców
Grudniowa nowelizacja wprowadziła wiele niejasności i jest odbierana dość krytycznie przez samorządy lokalne, szczególnie na poziomie gminnym. Jak przyznali samorządowcy w trakcie Ogólnopolskiej Samorządowej Debaty Oświatowej, ich zaniepokojenie wzbudził brak konsultacji zmian w ustawie ze środowiskiem samorządowym. Do projektu ustawy załączono jedynie opinię Związku Powiatów Polskich. Problemem dla części samorządów jest także pośpiech, z jakim ustawa została przyjęta. Jako projekt poselski przeszła proces legislacyjny bez konsultacji (np. ze środowiskiem szkolnym lub samorządowym), które są wymagane, gdy projekt wychodzi ze strony rządu. Samorządowcy obawiają się również rzeczywistych efektów nowych przepisów. Wskazują niewiadome: liczba dzieci w klasach pierwszych w 2017, trudna do oszacowania liczba potrzebnych etatów dla nauczycieli. Także zapewnienie edukacji przedszkolnej dla dzieci cztero- i pięcioletnich, przy jednoczesnym pozostawieniu wielu 6-latków w przedszkolach, może sprawić, że dla tych pierwszych po prostu zabraknie miejsc. Ustawa została podpisana przez Prezydenta RP 7 stycznia. Większość przepisów ma wejść w życie od 1 września 2016.
Czerwiec 2016. Rządowy projekt zmian w ustawie o oświacie
Kolejna nowelizacja ustawy ma wprowadzić reformy znaczne, jednak jeszcze nie rewolucyjne. Najbardziej głośne zmiany odnosiły się do egzaminów końcowych. Ustawa ma znieść obowiązkowy egzamin szóstoklasisty od roku szkolnego 2016/2017 (czyli w roku 2017 uczniowie po raz ostatni do niego podejdą). Egzaminowani, w tym maturzyści, będą mogli się odwoływać od wyników egzaminów. Ustawa wprowadza także dodatkowe możliwości zakupu materiałów edukacyjnych dla uczniów. Szkole będzie łatwiej kupić podręczniki dzieciom, których na to nie stać. Doprecyzowano także zasady udzielania i rozliczania dotacji wypłacanych z budżetu samorządu terytorialnego placówkom oświatowym (wskazano m.in. sposób obliczania wysokości dotacji).
Rządowy projekt ustawy odczytany został na posiedzeniu Sejmu w dniu 8 czerwca, następnie trafił do Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży, która w dniu 15 czerwca przekazała go znów de Sejmu. Ustawa zostanie prawdopodobnie procedowana podczas lipcowego posiedzenia Sejmu. Przepisy ustawy mają wejść w życie od 1 września 2016.
Zmiany w Ustawie – Karta Nauczyciela
MEN zaproponował także zmiany w Ustawie – Karta Nauczyciela, które zostały przyjęte przez Sejm na posiedzeniu w marcu 2016. Dwa miesiące później ustawę podpisał Prezydent. Najważniejszą zmianą nowelizacji było usunięcie obowiązkowych tzw. godzin karcianych, czyli dwóch godzin zajęć pozalekcyjnych w tygodniu prowadzonych nieodpłatnie przez nauczyciela (przepis będzie obowiązywał od 1 września 2016). Ten wymóg był od początku jego ustanowienia, od 2008 r., wspólnie krytykowany przez wszystkie związki zawodowe nauczycieli. Usunięcie go było także jedną z wyborczych obietnic PiS.
Projekty opozycyjne
W międzyczasie pojawiły się także dwa inne projekty ustaw – poselski i komisyjny – dotyczące nowelizacji oświaty, pochodzące od ugrupowań opozycyjnych. Od dłuższego czasu jednak prace nad nimi pozostają wstrzymane.
Debata oświatowa – rządowe konsultacje przed stworzeniem nowej ustawy
Powyższe nowelizacje to wstęp do zupełnie nowej ustawy o oświacie. Ministerstwo Edukacji Narodowej uruchomiło program konsultacji społecznych „Uczeń. Rodzic. Nauczyciel – Dobra Zmiana”, który odbywał się w formie 17 debat powszechnych (udział wymagał rejestracji i potwierdzenia przez organizatorów) w każdym z województw. Tematem każdej z debat był jeden z czterech: szkolnictwo specjalne, kształcenie zawodowe, finansowanie oświaty lub bezpieczeństwo w szkole. Podsumowanie debat odbyło się w Toruniu 27 czerwca i stanowiło – jak też zapowiadała minister Zalewska – przedstawienie dokładniejszych propozycji do nowej ustawy o oświacie. Jedną z nich było wycofanie się z 3-letniego liceum.
Co stało się 27 czerwca? CDN…
Adam Gajek,
ekspert ds. legislacji, KSKL
red. han
Źródła:
